31 października 2014/7 cheszwan 5775

Lech Lecha

Najważniejsze przesłanie przeznaczonej na ten tydzień parszy zawarte jest w dwóch niezwykle znaczących słowach, w wezwaniu skierowanym przez Boga do założyciela judaizmu oraz dwóch bratnich monoteizmów – chrześcijaństwa i islamu, czyli do Abrama: „Lech Lecha” – „Wyjdź z ziemi swojej”. Jedno z tłumaczeń tego hebrajskiego wersetu brzmi następująco: „Bóg powiedział Awramowi: ‘Wyjdź! Wyjdź z ziemi swojej i od rodziny swojej, i z domu ojca swego do ziemi, którą ci wskażę’” (Rdz 12, 1).

Obietnica złożona przez Boga odnośnie potomków Abrama, którzy mają stać się „błogosławieństwem”, przepełniona jest wprawdzie nadzieją, podróż w którą wyrusza Abram rozpoczyna się jednak już od końcowych słów poprzedniej parszy, odznaczających się poczuciem straty i smutkiem. Zanim Bóg pokierował Abramem, podążał on już drogą duchową, która przeniknięta była jednak poczuciem straty i głębokim smutkiem: Terach, ojciec Abrama, zmarł, podobnie jak brat Abrama, Haran; Sara była zaś niepłodna (Rdz 11, 28-32).

Obietnica nakazująca: „wyjdź z ziemi swojej” przerywa stan, w jakim znajdował się Abram, stan cechujący się utratą przeszłości oraz pozbawiony obietnicy na przyszłość.

Odczuwane przez Abrama poczucie straty i smutku rodzi pewne duchowe pragnienie, o którym mowa jest w przeznaczonej na ten tydzień parszy, w której Bóg obiecuje, iż Abram doczeka się potomków – zarówno w sensie fizycznym jak i duchowym – i że w przyszłości będą oni błogosławieństwem!

„Abram utracił przeszłość, lecz nie odnalazł jeszcze swej przyszłości” (Rabinka Laura Duhan, Sophia Street http://sophiastreet.com/2013/10/14/grief-as-spiritual-seeking/). Porzucenie swej ojczystej ziemi oraz domu swego ojca dla nieznanego miejsca musiało być dla Abrama niezwykle dezorientującym, wyniszczającym emocjonalnie doświadczeniem. Zdawać mogło mu się, że pozbawiony jest zarówno przeszłości, jak i przyszłości.

W przeznaczonej na ten tydzień parszy Abram wysłuchuje jednak obietnicy Boga i otrzymuje nowy punkt odniesienia wobec swojej przeszłości, jak również wobec swej nieznanej jeszcze przyszłości. „I rzekł Pan do Abrama: Wyjdź z ziemi swojej i od rodziny swojej, i z domu ojca swego do ziemi, którą ci wskażę” (Rdz 12, 1). „I wszystko zaczęło się zmieniać. Fakty z życia Awrama pozostały takie same, przeżywał je jednak odtąd w zupełnie odmienny sposób. Niegdyś starał się on jedynie utrzymać na powierzchni, teraz dążył zaś do pewnego konkretnego celu. Wcześniej odczuwał pustkę; teraz był wolny. Jego przyszłość była dla niego niewiadomą, teraz otworzyła się zaś na błogosławieństwo i nadzieję”.

W tym tygodniu, w zimny, bezchmurny dzień w Warszawie, w Polsce, Główna Wystawa Muzeum Historii Polskich Żydów została otwarta podczas odświętnej, przepełnionej nadzieją ceremonii. Prezydenci Izraela oraz Polski wygłosili uroczyste przemówienia, w których wspominali o poczuciu straty i głębokim smutku, jakie naznaczyły historię obu tych narodów w połowie XX wieku. Potwierdzając faktyczną obecność tego cierpienia, starali się oni zarysować jednocześnie kontekst w jakim rozgrywała się złożona przeszłość, jak również wskazać fundament umożliwiający kształtowanie przyszłości.

Słowa polskiego prezydenta Bronisława Komorowskiego: „Cieszę się, że mogę otworzyć wystawę Muzeum, noszącą piękną nazwą ‘Polin’. ‘Polin’ oznacza: ‘tutaj osiądziesz’ – tak właśnie Żydzi określali Polskę w języku hebrajskim. Nie bez powodu. Przez wiele stuleci wielonarodowa, wielowyznaniowa i tolerancyjna Polska stanowiła bezpieczną przystań i była, ogólnie rzecz biorąc, przyjaznym miejscem, wyróżniającym się wówczas pod tym względem na mapie całej Europy. Upadek państwa polskiego oraz jego rozbiór pod koniec XVIII wieku położyły kres również istnieniu owej Polin (…).

Muzeum to stanowi wymowny symbol przemian dokonujących się od czasu, gdy 25 lat temu Polska odzyskała wolność. W istocie, bez polskiej wolności powstanie tego muzeum w jego obecnym kształcie nie byłoby możliwe. Jednym z głównych motywów naszego dążenia do wolności było pragnienie skorygowania sposobu przedstawiania historii, która podczas nie-demokratycznego okresu komunistycznego bywała przekłamywana, manipulowana i zniekształcana na tak wiele sposobów. Owo dążenie do naprawy było niezwykle potrzebne w odniesieniu do całej współczesnej historii Polski, łącznie z historią polskich Żydów oraz historią relacji polsko-żydowskich.

Tylko (…) jednoczesne opowiadanie o wielkości i małości, o bohaterstwie i tchórzostwie, o poświęceniu i przewinieniach, o życiu i śmierci, mogą przywrócić ideę ‘Polin’”. Izraelski prezydent Reuwen Riwlin doskonale uchwycił uczucia wielu uczestników ceremonii otwarcia, gdy mówił o procesie odzyskiwania przeszłości, który dokonuje się nie tylko w poczuciu straty i głębokiego smutku, lecz odznacza się również wzrastającą świadomością wielkich osiągnięć polskiej historii oraz będących częścią tej historii Żydów: „Nie mogę stwierdzić: ‘Jestem Polakiem’. Nie mogę też jednak zanegować szczególnej pozycji zajmowanej przez Polskę oraz przez polskie pochodzenie mojej jerozolimskiej rodziny, głęboko zakorzenionej w skomplikowanej historii Polski. Choć Żydzi zostali wyrwani z Polski, trudne czy też wręcz niemożliwe byłoby wyrwanie Polski ze świadomości Żydów. Niemożliwe jest wymazanie historii tak bogatej, tak obfitującej w wydarzenia, a jednocześnie tak bardzo bolesnej. (…) Wydaje mi się, że polskie społeczeństwo staje się coraz to bardziej odważne w codziennym zmaganiu się z samym sobą; w mierzeniu się ze swoją przeszłością i swoją przyszłością. Tylko poprzez tego rodzaju odwagę będziemy w stanie napisać (proces ten
w istocie już się rozpoczął) nowy, obiecujący rozdział naszej wspólnej historii – historii, która na przestrzeni stuleci połączyła ze sobą nasze narody”.

Moment ten stanowi być może zaranie nowej nadziei opartej na wzajemnej nauce i szacunku. Dla większości Żydów oraz dla większości Polaków wydarzenia z naszej wspólnej przeszłości nie są jeszcze w pełni zrozumiałe. Niestety, nasze relacje obfitują w osądy i błędne oceny!

Muzeum to zapewni miejsce dla Polaków oraz dla Żydów, w którym będą mogli wspólnie odkrywać swoją przeszłość. Muzeum to skierowane jest do polskiej publiczności. Odwiedzi je każdy polski uczeń. Muzeum to adresowane jest też jednak do publiczności żydowskiej, która dotąd skupiała się na sześciu latach zniszczeń, często nie zdając sobie sprawy z istnienia tysiącletniej żywej historii, stanowiącej fundament wszystkich głównych nurtów i dążeń współczesnego judaizmu, łącznie z chasydyzmem, postępowym judaizmem, syjonizmem, kulturalnymi osiągnięciami zapisanymi w języku polskim, jidysz oraz hebrajskim, jak również ze świeckimi osiągnięciami w dziedzinie muzyki, sztuki, muzyki i filmu.

Sytuacja zaczyna się zmieniać. Wydarzenia historyczne pozostaną takie same, teraz zrozumiemy je jednak i będziemy żywić wobec nich innego rodzaju uczucia. Niegdyś smutek i poczucie straty stanowiły jedyny język, w jakim toczyły się rozmowy pomiędzy Żydami a Polakami; teraz zjednoczymy się jako badacze oraz jako osoby dążące do pewnego określonego celu. Staramy się poznać przeszłość, niegdyś tak posępną i pustą; teraz odnajdujemy też jednak nową nadzieję oraz bardziej wypośrodkowany obraz zarówno siebie nawzajem, jak i przeszłości każdej ze stron. Niegdyś nasza przyszłość była nieznana. Teraz otworzyła się ona na nadzieję, prawdę i błogosławieństwo.

Nasze dwa narody mogą stać się wspólnie symbolem nie tylko cierpienia i łez, lecz również pojednania i wiary.
W judaizmie Abram symbolizuje wyzwanie rzucone bałwochwalczemu światu – nie tylko fałszywym odzwierciedleniom boskości, ale również przypisywaniu boskich cech zjawiskom ze świata ludzkiego, takim jak państwo, naród, lud, bogactwo, armia, wymagania świata mody, okopywanie się na własnych stanowiskach czy też czczenie technologii. To Ojciec Abram nauczył nas, jak stać w pojedynkę – samotnie przeciwko wielu, oraz jak nie poddawać się groźbie wyginięcia i utraty nadziei. Jest to dobra lekcja zarówno dla Polaków, jak i dla Żydów.

Ocalały z Auschwitz Marian Turski, inspirujący historyk oraz jeden z duchowych architektów Muzeum, trafił prosto do naszych serc, gdy w wymownych słowach przypomniał publiczności, iż Muzeum to stanowi spełnienie marzeń tych, którzy zginęli, a którzy pragnęli pozostać zapamiętani jako żywi, dla życia: Mir zajnen do.

W tym tygodniu anioł/posłaniec narodu żydowskiego wraz z aniołem/posłańcem narodu polskiego połączyły się, aby obdarzyć minione cierpienie nową perspektywą przyszłości oraz nadziei.