Rozwiązanie Izaaka: Odzyskiwanie wymiaru osobowego; 22 rozdział ks. Rodzaju.
Rabbi Haim Dov Beliak
22 rozdział księgi Rodzaju – historia o związaniu Izaaka (hebr. akeda) – to główne czytanie Tory na Rosz HaSzana, obchody Nowego Roku. W tradycji żydowskiej ułaskawienie przez anioła (posłańca) Wiekuistego (J H W H) często rozumiane jest jako lekcja dla ludzkości, aby zaprzestać składania dzieci w ofierze. Powiązanie Nowego Roku z czytaniem historii o akedzie kieruje nas ku nadziei na nowe życie; fakt ten zostaje jeszcze bardziej podkreślony poprzez połączenie tego czytania Tory z dodatkowym czytaniem z ksiąg prorockich z 1 Sam 1, w którym Hanna żarliwie prosi o dziecko, Samuela (Bóg wysłuchał i spełnił jej prośbę). Starodawna lekcja, aby zaprzestać składania ofiar z dzieci oraz gorliwa prośba o nowe życie to najważniejsze lekcje, jakich uczą nas te czytania na Nowy Rok.
Szereg rabinów namyślających się nad 22 rozdziałem ks. Rodzaju skupia się zarówno na związaniu, jak i na późniejszym rozwiązaniu Izaaka, które kończy się przysięgą posłańca Wiekuistego (anioła J H W H): „Ponieważ to uczyniłeś i nie wzbraniałeś się ofiarować mi jedynego syna swego, będę ci błogosławił obficie i rozmnożę tak licznie potomstwo twoje jak gwiazdy na niebie i jak piasek na brzegu morza (…) i w potomstwie twoim błogosławione będą wszystkie narody ziemi za to, że usłuchałeś głosu mego”. Kilku kaznodziei zwraca uwagę, jak mylące jest nazywanie tego rozdziału „ofiarowaniem Izaaka”, jako że czytelnikowi może umknąć szczęśliwe zakończenie. Do tego ostatniego wątku wrócimy jeszcze później.
W istocie, 22 rozdział ks. Rodzaju, historia związania Izaaka (akeda), odczytywana jest w każdy poranek w dzień powszedni z modlitewnika, a ponadto w odpowiednim czasie w ramach tradycyjnej serii cotygodniowych czytań z Tory (w tym roku nastąpi to 23 października 2021). Ta krótka, licząca 22 wersety dramatyczna historia wpisuje się w podstawową, uniwersalną strukturę judaizmu, lecz w ostatnim stuleciu jej znaczenie teologiczne i zasadnicze przesłanie nabrały nowego sensu. Te dwadzieścia dwa wersety mają dla nas dzisiaj głębokie, nowe znaczenie!
W nowej publikacji Unbinding Isaac: The Significance of the Akedah for Jewish Thought [„Rozwiązanie Izaaka: Znaczenie akedy dla myśli żydowskiej”] autorstwa dr. Aarona Kollera z Yeshivah University czytamy, iż w XX stuleciu u wielu interpretatorów (zarówno żydowskich jak i nie-żydowskich) dokonało się przesunięcie znaczenia i wagi historii o związaniu Izaaka zgodnie z argumentacją przedstawioną po raz pierwszy w latach 40. XIX wieku przez duńskiego chrześcijańskiego teologa Sorena Kierkegaarda w jego dziele Bojaźń i Drżenie. Kierkegaard twierdzi, że kiedy Abraham zgodził się złożyć w ofierze Izaaka, działał z perspektywy wiary. Wiara przeważa nad wątpliwościami etycznymi. Abraham nie zgodził się na zabicie Izaaka dla jakiegoś wyższego celu. Dla odróżnienia, zarówno Agamemnon w sztuce Eurypidesa, Jefta w 11 rozdziale ks. Sędziów albo król Mesza w 2 Krl mogli powoływać się na jakiś wyższy cel. Abraham mógł tylko twierdzić, że dopuszcza się aktu zabójstwa „w imię wiary”. Mamy tu do czynienia z zawieszeniem wymiaru etycznego w imię samej wiary. W dziele Kierkegaarda Abraham staje się potencjalnie „rycerzem wiary”. Działanie Abrahama w imię wiary nie jest niezrównoważone, lecz zrównoważone. Nie podchodzi on do złożenia Izaaka w ofierze z „rezygnacją”, lecz jest gotowy na skutki złożenia go w ofierze bądź na jego odzyskanie. Kierkegaard twierdzi, że ów akt wiary jest niekomunikowalny, jako że dotyczy wiary innego człowieka, a zatem jest nieprzenikniony. Nie można zrozumieć wiary drugiego człowieka.
„Koncepcja, jakoby szczera, indywidualna wiara mogła uzasadniać zawieszenie wszelkich względów etycznych, jest głęboko niebezpieczna. Jeśli przekona nas argumentacja Kierkegaarda, że gdy osoba wierząca twierdzi, iż doznała objawienia, reszta świata może się tylko wycofać i obserwować (…), to zrzekamy się wszelkich praw do nalegania na przestrzeganie wartości i norm społecznych”. (Koller s. 149)
Posługując się współczesnymi kategoriami, osoba roszcząca sobie prawo do teleologicznego zawieszenia wymiaru etycznego może twierdzić, że jej religia pozwala jej wlecieć samolotem w budynek, odrzucać szczepionki, odmawiać dostępu do antykoncepcji itd, a jedyne, co można powiedzieć, to że z etycznego punktu widzenia te działania są niesłuszne, ale wiara ma pierwszeństwo i nie podlega kwestionowaniu.
Koller proponuje natomiast złożone, Levinasowsko-Majmonidejskie rozwiązanie. Cytując Levinasa, ale opierając się na Majmonidesie: „To niesamowite, że [Abraham] był posłuszny pierwszemu głosowi (Rdz 22, 2); zaś to, że miał wystarczający dystans do swego posłuszeństwa, aby posłuchać drugiego głosu (Rdz 22, 11) – ten fakt ma kluczowe znaczenie”. Koller sugeruje, że anioł-posłaniec (hebr. malach) jest nikim innym, „jak samym Izaakiem: Innym, twarzą, z którą konfrontuje się Abraham. To kiedy Abraham widzi twarz Izaaka i dostrzega w nim Innego, pełnoprawną jednostkę z własną tożsamością i osobowością, Abrahamowi nakazuje się, aby nie zabijać”. Levinasowska maksyma: „Zobaczyć twarz jest równoznaczne z usłyszeniem: „Nie będziesz zabijał’”. Koller konkluduje: Jeśli ośmielimy się wyciągnąć lekcję z tej interpretacji… to będzie nią nauka, że w przypadku konfliktu pomiędzy boskim imperatywem a naszą powinnością wobec innych ludzi powinniśmy poszukiwać twarzy Innego”.
Oto więc etyczne nauczanie płynące z akedy: jakkolwiek by się to nie wydawało kuszące, spełnienie religijne jednej osoby nie może się dokonać na drodze krzywdy wyrządzonej drugiemu człowiekowi. Wystawianie na próbę Abrahama nie może obejmować morderstwa Izaaka. (Koller s. 147)
W przypadku związania Izaaka, akedy, spełnienie religijne nie może się dokonać poprzez krzywdę wyrządzoną drugiemu człowiekowi.
Tłum. Marzena Szymańska-Błotnicka
Leave a Reply